Doe mee

Nederlandse onderzoekers in de levenswetenschappen, sociale wetenschappen en geesteswetenschappen onderzoeken sinds een aantal jaar Arts in Health.

• Onderzoek vanuit de levenswetenschappen richt zich vaak op de gezondheidsuitkomsten van kunstinterventies. Zij zijn bijvoorbeeld geïnteresseerd in de effecten van live muziek op ziekenhuispatiënten of de invloed van creatieve beweging op mensen met dementie. Deze studies worden meestal uitgevoerd in medische contexten met empirische data, en in gecontroleerde of semi-gecontroleerde situaties.
• Onderzoekers vanuit de sociale wetenschappen gebruiken ook vaak empirische data om onderwerpen te bestuderen. Zo kijken zij bijvoorbeeld naar de vraag of er een verschil in de gerapporteerde pijn vóór en na museumbezoeken is voor mensen met chronische pijn. Andere studies kunnen zich ook richten op de gezondheidsvoordelen van sociale cohesie binnen gemeenschappen, de oorzaken van burn-out bij informele zorgverleners, en andere relevante thema's.
• Nederlandse wetenschappers in de geesteswetenschappen onderzoeken onderwerpen met sociale en beleidsmatige implicaties, zoals publieks deelname. Ook wordt aandacht besteed aan theoretische kwesties, zoals de rol van de kunstenaar in de zorg, zorgethiek, kunsthistorische perspectieven op medische geschiedenis, zorg-esthetiek, en andere onderwerpen.

Arts in Health is een relatief nieuw onderzoeksveld in Nederland, maar de interesse groeit snel. In 2024 werd Tineke Abma ingesteld als bijzonder hoogleraar Arts in Health aan de Erasmus School of Health Policy & Management, gefinancierd door Cordaan en het Museum van de Geest, om onderzoek op dit gebied te bevorderen. Huidige financiers voor onderzoek zijn onder meer: Kunst en Cultuur in de Langdurige Zorg en Ondersteuning van ZonMw, SPRONG Creating Cultures of Care, en het Welzijn op recept-initiatief.

Nederlandse onderzoekers bespreken momenteel de ontwikkeling van een nationale onderzoeksagenda voor Arts in Health met een looptijd van 10 jaar, om prioriteit te geven aan onderbelichte onderwerpen. Er is bijvoorbeeld nog veel onderzoek nodig over duurzame strategieën voor Arts in Health-programma’s, hoe effectief programma's te evalueren, de ervaringen van zorgpersoneel, hoe een curriculum te ontwikkelen voor het hoger onderwijs, en nog veel meer.

Aanbevolen publicaties voor nieuwe onderzoekers:

• Arts in Health: Designing and researching interventions
• Arts, health and wellbeing: A theoretical inquiry for practice
• Academic Journals

Voor de ontwikkeling van Arts in Health in Nederland is belangenbehartiging nodig. Over het hele land werken voorstanders samen om een vaste plek voor kunst in ons zorgsysteem te creëren. Enkele actuele voorbeelden:

• Centrum Kunst en Zorg opgericht door de Erasmus Universiteit Rotterdam, Museum van de Geest en zorgorganisatie Cordaan.‍
• Kunst Langdurige Zorg van ZonMW dat al meer dan tien jaar onderzoek en projecten op het gebied van Arts in Health en heeft veel bijgedragen aan de opbouw van dit vakgebied in Nederland. ‍
• Federatie Vaktherapeutische Beroepen: Een netwerk van professionele verenigingen voor creatieve vaktherapieën dat kwaliteit en innovatie in kunst therapieën waarborgt. De federatie behartigt de belangen van therapeuten en organisaties die kunst in therapeutische praktijken toepassen.
• Omdat gemeenten verantwoordelijk zijn voor zowel informele zorg als cultuur, tonen ze interesse in samenwerkingen tussen gezondheid en kunst om het welzijn van gemeenschappen te bevorderen. Gemeente Tilburg ondersteunt bijvoorbeeld actief de samenwerking tussen kunstenaars en zorgorganisaties.‍‍
• Kunst is Gezond: Provinciale kunstorganisaties onderzoeken samen hoe Arts in Health als intersectorale strategie kan bijdragen aan gezondheid en ziektepreventie.

Om van Arts in Health een samenhangend veld te maken is het nodig om samen plannen te maken en innovaties te delen:

• Intersectorale samenwerkingen stimuleren: De gezondheids- en cultuursector op lokaal, provinciaal en nationaal niveau bij elkaar brengen om samenwerking te bevorderen.
• Leercommunity opzetten: Een leeromgeving creëren waarin middelen worden gedeeld, praktijkervaringen worden besproken en ervaringen uit het veld worden verzameld.
• Duurzame pilotprogramma's ontwikkelen: Samenwerken met zorgpartners om programma’s te plannen, middelen te verzamelen en strategieën voor de lange termijn te ontwikkelen. Deze pilots moeten gebaseerd zijn op actueel empirisch onderzoek en grondig worden geëvalueerd.
• Beleidsvorming en educatie: Beleidsanalyse vanuit de cultuur en zorgsectoren met elkaar verbinden en gedeelde standaarden en werkwijzen te ontwikkelen.‍
• Nationale netwerken opbouwen: Samen werken aan een gemeenschappelijke identiteit voor het vakgebied, inclusief een gedeelde taal en kader. Hieronder valt ook het deelnemen aan conferenties, publieke lezingen en presentaties over Arts in Health.

Om een effectieve bijdrage te leveren aan de transitie in de Nederlandse zorg, moet hoogwaardig interdisciplinair onderwijs in Arts in Health toegankelijk zijn. Er zijn veelbelovende initiatieven in ontwikkeling in hierin:

• Het consortium Creating Cultures of Care voert momenteel een scoping review uit om het educatieve landschap in Nederland voor "kunst in zorg" en "zorg in kunst" in kaart te brengen.
• Een jaarlijkse Arts in Health Summer School wordt jaarlijks door de Rijksuniversiteit Groningen aangeboden.  Het combineert praktische en theoretische inzichten in participatieve Arts in Health, en een introductie tot creatieve kunst therapieën.
• Het Prins Claus Conservatorium biedt mogelijkheden om te leren en onderzoek te doen naar het gebruik van muziek in de zorg.
• De Art of Caring Summer School (Universiteit Utrecht) brengt studenten uit de gezondheidszorg en kunst samen om raakvlakken in praktijk en onderzoek te verkennen.
• Gecertificeerde cursussen en opleidingsprogramma's in vaktherapie zijn door het hele land beschikbaar voor wie zich in dit vakgebied wil specialiseren.

Hiernaast worden er cursussen ontwikkeld op HBO- en WO-niveau over Arts in Health. Arts in Health overlapt ook met velden zoals de beeldende kunst, zorgethiek, verpleegkunde, geestelijke verzorging en de medische geesteswetenschappen.

Internationaal wordt er meer onderwijs aangeboden in Arts in Health. Zo kan je bijvoorbeeld ook online meedoen aan verschillende Britse cursussen van, onder andere, University College London, Kings College London, en Royal Society for Public Health.

Het is belangrijk om de volgende dingen te onthouden wanneer je Arts in Health wilt studeren of er les in wilt geven:

• Arts in Health is een interdisciplinair vakgebied dat je kan vinden in veel verschillende situaties. Training moet beschikbaar zijn voor mensen in verschillende stadia van hun carrière en op diverse opleidingsniveaus. Mensen die werken in Arts in Health kunnen daarnaast ook actief zijn in andere beroepen, zoals de kunstsector, gezondheidszorg, maatschappelijk werk, etc..
• Arts in Health vereist zowel expertise in kunst als in bepaalde aspecten van de zorg. In de praktijk zal je waarschijnlijk nog enkele andere vaardigheden of kennis nodig hebben.
• Omdat Arts in Health relatief nieuw is in Nederland, zijn opleiders nog bezig met het ontwikkelen van een set van concepten en theorieën om kunst, gezondheidszorg en verwante vakgebieden met elkaar te verbinden.
• Breng geen schade toe. Omdat professionals in Arts in Health werkzaam zijn in gezondheidszorg situaties, is het van belang dat men zich houdt aan hoge ethische en professionele standaarden. We moeten het werk in de zorg ondersteunen, niet verstoren.
• Net als in elk zorgverlenend beroep is zelfzorg cruciaal. Reflectie en activiteiten om voor jezelf te zorgen zijn belangrijk.

Terwijl onderzoekers wetenschappelijke ondersteuning opbouwen voor het Arts in Health, en opleiders cursussen en trainingen ontwikkelen, is het noodzakelijk dat financiers en beleidsmakers een ‘nationaal portfolio’ van goed uitgevoerde, grondig geëvalueerde voorbeelden van Arts in Health programma's zien. Een dergelijk portfolio van activiteiten is essentieel om Arts in Health tot een blijvend en duurzaam onderdeel van de Nederlandse gezondheidszorg te maken. Dit kan overtuigend aantonen hoe Arts in Health bijdraagt aan betere zorg.

Arts in Health omvat een breed scala aan activiteiten, maar twee belangrijke categorieën zijn:

• Participatieve projecten:
  Deze projecten zijn veelal gericht op het verminderen van stress, het bevorderen van mentale gezondheid en het versterken van veerkracht. Participatieve kunstenaars streven niet naar specifieke therapeutische resultaten, maar focussen op het ondersteunen van welzijn. Ze werken bijvoorbeeld met patiënten of personeel in ziekenhuizen maar ook in buurten en gemeenschappen.
• Vaktherapie:
  In tegenstelling tot participatieve projecten, is vaktherapie gericht op het behalen van specifieke gezondheidsresultaten, waarvoor een gespecialiseerde opleiding en een formele licentie vereist zijn. Vaktherapeuten zijn getraind om zowel therapeutische als participatieve activiteiten te verzorgen, afhankelijk van de situatie.

Als je een projectvoorstel ontwikkelt, overweeg dan het volgende:

• Als je jouw voorstel indient bij een zorginstelling of zorgverlener, verdiep je dan in hun missie en ontwerp jouw project zo dat die zowel hun missie als die van jouw ondersteunt.
• Ondersteun jouw voorstel met peer-reviewed, actuele wetenschappelijke onderzoeken. Gebruik jouw project echter niet om te ‘bewijzen’ dat Arts in Health gezondheidsresultaten oplevert. Verwijs daarvoor naar bestaand onderzoek en creëer omstandigheden waarin bekende effecten van kunst op het welzijn kunnen optreden.
• Integreer een doordachte en rigoureuze evaluatiestrategie in jouw voorstel. Gebruik bijvoorbeeld een programmamodel om jouw programma te beschrijven. Denk ook na over manieren om het programma duurzaam te maken.

Andere acties om Arts in Health in de praktijk te bevorderen:

• Stel een werkgroep of leergemeenschap samen om pilotprogramma's te ontwikkelen die gericht zijn op duurzaamheid, zowel binnen zorginstellingen als in het sociaal domein.
• Stimuleer lokale zorgorganisaties, academische onderzoekers, financiers en overheden om Arts in Health projecten te ondersteunen.

Het Arts in Health veld biedt veelbelovende kansen voor ziekenhuizen en zorginstellingen in Nederland. Steeds meer professionals leren over Arts in Health en willen pilots starten. Bestaande Arts in Health programma’s zoeken naar manieren om duurzamer te worden. Het is bemoedigend dat zowel stichtingen als zorgverzekeraars Arts in Health onderzoeken, en dat de ministeries van Volksgezondheid en Cultuur interesse tonen in cross-sectorale samenwerkingen.

Om het potentieel van Arts in Health in Nederland te benutten, hebben mensen met leidende functies in de zorg programmamodellen en casussen nodig om hun plannen en voorstellen vorm te geven. Enkele lopende of recente projecten in Nederlandse zorginstellingen zijn:

• ‘Kunstroutes’ project bij Amsterdam UMC: Bezoekers worden aangemoedigd om met visuele kunstwerken uit de ziekenhuiscollectie betekenis te geven aan hun ziekte-ervaring.
• UMCG Arts in Health Pilot bij het Universitair Medisch Centrum Groningen: Actieve betrokkenheid van medewerkers bij verschillende kunstvormen (beeldende kunst, muziek, dans, creatief schrijven, enz.) ter ondersteuning van welzijn en het voorkomen van compassiemoeheid.

Veel Arts in Health-programma’s worden gefinancierd door tijdelijke onderzoeksprojecten of zijn afhankelijk van incidentele subsidies. Voor structurele ondersteuning is een kritieke massa van succesvolle praktijken nodig, inclusief documentatie en programmabeoordelingen binnen Nederlandse zorginstellingen.

Aanbevelingen voor het ontwikkelen van een pilot of programma:

• Ontwerp een logic-model om uw programmastrategie en een evaluatiestrategie te onderbouwen. Neem deze op in uw voorstel en eindrapport om anderen te inspireren.
• Kijk naar nationale en internationale voorbeelden, vooral in soortgelijke instellingen. Zie publicaties zoals Arts in Health in the Netherlands: a national agenda.
• Als je een onderzoeksgericht project op het gebied van Arts in Health ontwikkelt, overweeg dan om in je rapport enkele reflecties op te nemen over hoe het project duurzaam kan worden voortgezet binnen jouw instelling.
• Werk je aan een praktijkgericht project, kijk dan naar financiering via stichtingen of innovatiesubsidies van professionele organisaties en nationale fondsen.
• Als je ziekenhuis of instelling een ‘Vrienden van’-organisatie of een kunstcommissie heeft, overweeg dan hen te benaderen voor een innovatiesubsidie. Ook professionele gezondheidsorganisaties zouden geïnteresseerd kunnen zijn in het financieren van een pilot. Bestudeer de missie van de groep of organisatie waarbij je een aanvraag indient en zorg ervoor dat jouw project zowel hun missie als die van jezelf ondersteunt.
• Gebruik peer-reviewed, actuele wetenschappelijke onderzoeken om je voorstel te onderbouwen. Decennia aan onderzoek is te vinden in de scoping review van de WHO uit 2019 over Arts in Health, en sindsdien is er nog veel meer gepubliceerd, zoals ook vermeld in de Nederlandse nationale agenda.

Andere acties om Arts in Health te bevorderen:

• Praat over Arts in Health met collega’s en deel voorbeelden van projecten.
• Stel een werkgroep of leergemeenschap samen binnen uw instelling om strategieën te ontwikkelen voor een pilotprogramma.